آن بزرگوار روزی فرمودند که در هر حزبی کسی هست که چنان از اصول حزبی دفاع می کند که حال بقیه را به هم می زند. در میان اهالی اقتصاد هم قضیه متفاوت نیست. از جمله بحث های داغ میان آنها که گاهی حال همه را به هم می زند همین قضیه “شکست بازار” است.
“شکست بازار” به زبان ساده رایج مملکت به مواردی اطلاق می شود که فرایند بازار (مبادله آزادانه میان تولید کننده و مصرف کننده بر پایه سازوکار قیمت) کارایی لازم برای تامین و توزیع کالا و خدمات را نداشته باشد و اینجاست که بسیاری توصیه به مداخله دولت ها می کنند. امنیت ملی و تامین زیرساخت ها را به عنوان نمونه چنین شکست هایی ذکر کرده اند.
اما شکست در معنای کلی به چه معناست؟ پاسخ دشوار نیست، شکست یعنی کاری به اهداف تعیین شده اش نرسد. اگر شرکتی انتفاعی به هدفش (سودآوری به میزان مورد انتظار) نرسد شکست خورده است یا اگر دولتی ماموریت اصلی خودش (تامین امنیت) را برآورده نکند دولتی شکست خورده است.
اما در مورد “شکست بازار” قضاوت ساده نیست. بازار یک نهاد منسجم نیست و یک هدف مشخص و مورد توافق همه برای آن وجود ندارد، قیمت می تواند به نظر مصرف کننده بالا باشد یا تولید کننده آن را پایین تلقی کند. به نظر می رسد مفهوم “شکست بازار” را باید با احتیاط به کار برد. اجازه دهید سه نکته کلی را طرح کنیم:
نخست آنکه می توان گفت کسب و کارها در رسیدن به فلان هدف (تامین خدمات درمانی برای مردم) شکست خورده اند، ولی شکست بازار امری متفاوت است. نمی توان گفت بازار به طور کلی شکست خورده است، مگر آنکه تمام مدل های کسب وکار ممکن را از پیش بشناسیم که شدنی نیست. اساسا ویژگی کارآفرین ها اینست که مدل هایی را اجرایی می کنند که کسی تا قبل از آن تصورش را نمی کرد.
دوم، ارزش مقوله ای ذهنی است و چیزی نیست که همه روی آن توافق داشته باشند. نمی توان بر اساس اصلی کلی ادعا کرد که چه مقدار از فلان کالا و خدمات کافی است به طوریکه همه بپذیرند. باید از چیزی بگذری تا به چیزی دیگر برسی و این انتخاب کار ساده ای نیست و افراد و گروه های مختلف بر اساس اولویت های خاص خود چنین می کنند.
سوم، فرایند بازار انعطاف زیادی دارد بر اساس شرایط و با سازوکار قیمت خودش را با واقعیت های جدید تنظیم می کنند، در مورد مداخله های دولت با آن ساختار سلسله مراتبی و اولویت های سیاسی گروه های ذینفع این خودتنظیمی بسیار دشوار است. این ادعا که در بلندمدت بازار “شکست” خورده است، پویایی آن را نادیده می گیرد.
