یک پیش فرض نادرست هواداران نقش آفرینی دولت در توسعه اینست که دولت را یک ماشین اداری تصور می کنند، کافی است خوب طراحی اش کنی و قطعات مرغوب به کار ببری، تا خودش مسئله توسعه کشور را برای همیشه حل کند. چنین تصویری بسیار گمراه کننده است، دولت بیش از هر چیز یک پدیده سیاسی است که منطق عمل آن خیلی وقت ها با دو دو تا چارتای اهالی اقتصاد توفیر دارد.
بخواهیم آن را تشبیه کنیم بیشتر به جوانی یاغی می ماند که راه خودش را می رود و جز برای پول توجیبی از پدر و مادر فرمان نمی برد. در مورد دولت های نفتی خاورمیانه این جوان فوق الذکر علاوه بر اینکه عقل درست و حسابی ندارد، حتی محتاج پول والدین هم نیست! کسانی گفته اند کشورهای نفتی به طور کلی نرخ رشد اقتصادی کمتری از دیگران دارند.
ایرانی نسبت به مالزی در یک فاصله ۲۴ ساله (۱۹۷۹ تا ۲۰۰۳) سرمایه گذاری بالایی در اقتصاد کرده اند، ولی نرخ رشد سرانه آنها بسیار پایین تر است (۰.۱ درصد در برابر ۴ درصد)، این سرمایه گذاری کجا تلف شده است؟ کسانی علت را رانت جویی گروه های مختلف سیاسی می بینند، چیزی که از آن به عنوان “رقابت مخرب برای رانت نفتی” یاد کرده اند.
گفته اند دولت ها در ایران عایدات نفت را با ملاحظات سیاسی تقسیم می کنند و حمایت ها و مقررات دولتی هم در واقع چیزی جز هدیه به نورچشمی های سیاسی نیست. در کشوری بدون حمایت اساسی از حق مالکیت شخصی و ضعف نهادی بعید است سرمایه گذاران خصوصی مستقل چندان شانسی داشته باشد. سیاسیون برای داشتن سهم بزرگتری از کیک نفت با هم رقابت می کنند و منابع نیز با منطقی معیوب تخصیص داده می شوند. با این حال، دو سناریو برای کاهش رقابت های رانت جویانه پیشنهاد شده است.
نخست، یکدست شدن عرصه سیاست ایران تا کشمکش ها کاهش پیدا کند، مانند آنچه در دوران شاه سابق ایران و اندونزی سوهارتو داشتیم، در این حالت فساد انحصاری می شود و طبیعی است رقابت مخرب رانتی کاهش می یابد. این راهکار “در ایران به این هرزگی” شدنی نیست، در بلند مدت به ضد خود تبدیل می شود و البته تولید ثروت را هم کاهش می دهد. خلاصه قرتی بازی های مانند “ضرورت تضارب آرا” را در فضای سیاست فعلی ایران خیلی جدی نگیرید!
دوم، اصلاحات نهادی دموکراتیک، شفافیت و تدوین سازوکارهای حساب پس دهی و “حکومت قانون”. نگارنده این سطور البته چنین راهکاری را هم از نظر سیاسی بسیار نامحتمل می داند، اما یک چیز را می توان قطعی گفت، با وضعیت فعلی در راه توسعه ایران، این امام زاده (دولت) حاجت نمی دهد.
