بحثی در فضای مجازی درگرفته بود که با وجود تجربه های مسکن اجتماعی در بسیاری از کشورها آیا اساسا رواست که دولت ها برای تامین مسکن برای شهروندان کم درآمد دست به کار شوند و ابرپروژه هایی مثل مسکن مهر را کلید بزنند ؟ یک استدلال رایج موافقان این بود که حق سرپناه یکی از حقوق اولیه انسان به شمار می آید و دولت ها باید برای برخوردار کردن شهروندان کم درآمد از این حق وارد عمل شوند.

 

این استدلال مبتنی بر حق دشواری کم ندارد؛ اگر داشتن سرپناه حق شهروندان است، چرا حق داشتن مواهب دیگری مانند تلفن همراه هوشمند را نداشته باشند که آن هم برای زیستن در جامعه امروز ضروری است؟ چرا حق برخورداری از خوراک با کیفیتی خاص (حداقل فلان مقدار کالری و ویتامین و …) را نداشته باشند؟ چرا حق داشتن سرپناهی با مشخصات خاص (برای مثال خانه ای با شرط حداقل مساحت و اتاق جداگانه برای همه افراد) را نداشته باشند؟ چرا حق داشتن رایانه را برای آنها قائل نباشیم؟ به بیان ساده، روشن نیست این حقوق به طور مشخص چگونه تعیین می شود، می شود زنجیره ای از حقوق داشت که توجیه خاص خود را دارند. اگر همه این حق ها را به رسمیت بشناسیم و مداخله دولت را تجویز کنیم، البته تا کره شمالی راه دراز نیست.

 

وانگهی مسئله ای مهمتر در میان است؛ تعارض با حق مالکیت فردی! برای تامین حقوقی مثل سرپناه باید پول صرف کرد؛ دولت ها هم که از خود پولی ندارند، در ساده ترین بیان باید پول را از کسانی “به اجبار” در قالب مالیات بگیرند و آن را صرف این پروژه های اجتماعی کنند؛ پس “حق مالکیت فردی” پرداخت کنندگان مالیات چه می شود؟ آنها کار کرده اند و زحمت کشیده اند و پولی فراهم کرده اند که “مالکیت” آن را دارند؛ چرا دولت ها باید پول آنها را “به اجبار”  بگیرند؟ آنها هم حقی اساسی دارند که اینجا ندیده گرفته می شود، می دانیم استدلال هایی در دفاع از اهمیت حق مالکیت خصوصی وجود دارند که بسیار قوی تر از حقوقی مانند حق سرپناه است؛ جان لاک یک نمونه عالی از این استدلال هاست.

 

راستی چرا باید کار را به یک نهاد سیاسی دولت سپرد که به طور “ذاتی” مستعد “فساد” است؟ تعداد آدم های نیکخواه کم نیست، اگر بخواهند از درد محرومان کم کنند؛ سازوکارهایی مانند “خیریه ها” و “سازمان های غیرانتفاعی” برایشان وجود دارد که می توانند همان کار دولت ها را انجام دهند. در چنین سازوکارهایی برخلاف مالیات گرفتن و تسهیلات بانکی ارزان و دیگر ابزارهای نقض حق مالکیت خصوصی، خود افراد با اراده و میل شخصی وارد می شوند و نیازی به دم و دستگاه پرفساد دولت و پروراندن نورچشمی ها و سوء استفاده های سیاسی اهالی دولت نیست.

 

به نظر می رسد استدلال “حق محور” برای دفاع از پروژه هایی مثل مسکن مهر را خیلی نمی توان جدی گرفت؛ والله اعلم.