خیلی ها پذیرفته اند که رشد اقتصادی یک کشور باعث افزایش عمر متوسط (مورد انتظار) شهروندان آن می شود، به زبان ساده ثروت بیشتر به شادی و سلامت بیشتر هم می انجامد. این البته معقول به نظر می رسد، ولی شواهد تجربی آن را تایید نمی کند. در پژوهشی نشان داده اند که در زمان های رشد بالای اقتصادی امریکا تعداد کسانی که از بیماری می میرند بیشتر می شود و وقتی حرکت اقتصاد آهسته تر می شود، تعداد کاهش می یابد! چیزی که کاملا برخلاف تلقی رایج است.
کسانی تصمیم گرفتند با بررسی دقیق داده های ۳۲ کشور طی ۲۰۰ سال راز معما را بگشایند، آنها گفته اند شواهد مناسبی وجود دارد که اگر رشد اقتصادی بالاتر از حد موردانتظار باشد، میزان مرگ و میر هم بالاتر از حد مورد انتظار است. اما قضیه چندان ساده نیست، در کشورهایی که کشاورزی فعالیت اصلی به حساب می آمد یا در مراحل آغازین صنعتی شدن بودند رابطه برعکس است. مشکل وقتی رخ می دهد که کشورها صنعتی شده اند و سهم زیادی از اقتصادشان بر مبنای تولید محصول و کارخانه پیش می رود.
چنانکه شاید حدس زده باشید یک عامل می تواند آلودگی هوا باشد و در اقتصادهای صنعتی رشد بیشتر را می توان به نوعی همبسته با آلودگی بیشتر هم دانست، هرچند این وضعیت برای بعضی کشورها مانند ایالات متحده چندان مصداق ندارد، ولی برای بسیاری از کشورهای دیگر همچنان عامل قدرتمندی است. آلودگی هوا به ویژه روی نوزادان اثر مخربی دارد و می تواند احتمال مرگ آنها را بالا ببرد. از آن سو با رشد بیشتر می توان انتظار داشت میزان حوادث کاری، فشار روانی کار سنگین، توجه کمتر به سلامت شخصی، شیوع سبک زندگی ناسالم مانند پرخوری و مصرف بالای الکل هم بیشتر و بیشتر شود و حتی تعداد تصادف ها رانندگی هم افزایش یابد.
پس یعنی بی خیال رشد اقتصادی شویم؟ نه، آنچه آمد همه قضیه نیست، در دراز مدت نرخ رشد و درآمد بالاتر به مردم امکان می دهد که بتوانند برای آموزش و سلامت خود بیشتر هزینه کنند و زندگی بهتری داشته باشند، یعنی در بلند مدت می تواند اثرات زیان بار رشد اقتصادی را خنثی کرد و به قول یکی از پژوهشگران “اگر در کوتاه مدت از آلودگی نمیری، عمر درازی خواهی داشت”. نکته اینست رشد چیز بدی نیست، منتها باید جنبه های منفی اش را مدیریت کرد.
بحث نابرابری هم البته هست، منافع رشد اقتصادی را عده معدودی احتمالا از نخبگان در کوتاه مدت می برند، ولی مصیبت های فوری آن بیش از همه بر سر متوسط ها می آید و به منافع آتی درازمدت شاید نرسند. اینکه چه باید کرد، بحث دیگری است، ولی بعید است مداخله بیشتر دولت به ویژه در جایی مثل مملکت ایرانی –اسلامی ما راهکار خوبی باشد، والله اعلم.